Jak powstały "Pastorałki i kolędy"?

Większość tekstów umieszczonej w Kantyczce pochodzi ze zbioru wydanego w Warszawskiej Oficynie Wydawniczej w 1917 roku. Wszystkie to dzieła anonimowych ludowych twórców. Historia głosząca, że król wszechświata narodził się w żłobie, w ubóstwie, pośród bydła, oddziaływała w niezwykły sposób na wyobraźnię ludu. Autentyczna radość, zaangażowanie, wielkie wydarzenia przeplatające się z tymi codziennymi – budują zupełnie wyjątkową opowieść o Bożym Narodzeniu. W zamieszczonych tekstach znajdziecie oryginalną pisownię, która często może Was zdziwić i uzmysłowić, że nasz język również „żyje” i zmienia się, pozostając dla nas zrozumiałym.

fot.: Kasia Klimkiewicz

 

W Pastorałkach oryginalne ludowe głosy zostały ubrane w nowoczesne wzornictwo. Ich autorzy pewnie nie spodziewali by się zobaczenia ich w takiej eleganckiej formie – było to jak najbardziej świadomym działaniem. Zainteresowanych tym, dlaczego kantyczka została stworzona tak, a nie inaczej zdradzamy dzisiaj tajemnice procesu projektowego. Ale uprzedzamy! Nie będzie to krótka lektura :).

Niemal wszystkie ilustracje zostały zaprojektowane ręcznie i analogowo – w nawiązaniu do ludowego rękodzieła. Nie znajdziecie tam dosłownych ilustracji obrazujących bożonarodzeniowe sceny. Większość z ilustracji opiera się na powieleniu jednego graficznego motywu. Powtarzający się moduł oznacza powtarzający się rytm obecny w melodii. Jednocześnie nadaje ilustracjom abstrakcyjnego i uniwersalnego charakteru.

Każdy wzór był bezpośrednio inspirowany tekstem danej pastorałki. Na zdjęciu powyżej, po lewej stronie, widzicie wzór powstały zbudowany z kształtu przypominającego literę „S”. Jest to również kształt otworów rezonansowych w instrumentach smyczkowych. Bohaterka kolędy ilustrowanej tym wzorem, biegnie uświetnić przyjście na świat Jezusa, grając na „wjolijce”. Dzięki temu, zaprojektowany element graficzny w nieoczywisty sposób łączy się z treścią tekstu, a zarazem utrzymuje jego nastrój.

Ilustracja po prawej stronie jest graficznym wyobrażeniem Raju – zielonej krainy. Wzór cechuje się dużą gęstością, obserwujemy brak białej przestrzeni na kartce. Może budzić to skojarzenia z niedostępnością utraconego, idealnego domu. Liście dębu wprowadzają do ilustracji elementy polskiego krajobrazu, obecnego w ludowej narracji.

Aby jeszcze bardziej przybliżyć do siebie sztukę ludową i nowoczesne projektowanie – do projektu zostały zaprzęgnięte również tradycyjne metody druku. W kantyczce znajdziecie dwie ilustracje wykonane w oryginale techniką linorytu! 

Pierwszy projekt budują wpisane w prostokąty ornamenty. Bogactwo elementów budujących ilustrację nawiązuje do darów niesionych do stajenki przez Trzech Króli.

Motywem przewodnim drugiej grafiki, drukowanej techniką linorytu, była natura. W kantyczce znajdziecie przedruk odbitki, która nie jest idealna – widoczny jest na niej nadmiar farby lub nierówne brzegi ilustracji. Nawiązuje to do często niepoprawnych, ale szczerych tekstów kolęd i zwraca uwagę na specyficzną technikę druku, w której powstała ilustracja.

fot.: Natalia Bartczak

Na koniec opowiemy o ilustracji o malarskim charakterze: inspiracją do niej były ludowe wycinanki i „pająki” ozdabiające domy, także w okresie Bożego Narodzenia.

Podczas procesu projektowania ilustracji, konsekwentnie wykorzystywałam tylko dwa podstawowe kolory - czarny i biały. Nie oznaczało to jednak rezygnacji z koloru. Cztery barwy zostały wprowadzone do projektu za pomocą zmiany koloru papieru. Znajdziecie tu granat, żółty, biel oraz papier srebrny – który kończy i zaczyna kantyczkę, dyskretnie symbolizując sferę sacrum.

Jak widzicie, każda decyzja projektowa w tym projekcie wiązała się z jakimś pomysłem. Nie oznacza to, że nie można odczytać jej inaczej! Jako projektantka tej książeczki, muszę się Wam do czegoś przyznać. Warstwa liryczna Pastorałek mnie zachwyciła i zainspirowała do stworzenia tego projektu. Warstwa wizualna grała pierwsze skrzypce podczas projektowania i byłą fantastycznym polem do łączenia rozwiązań nowoczesnych i tradycyjnych, spajania głębokiej symboliki i prostoty ludowej narracji. Natomiast warstwa muzyczna – to pole dla Was do samodzielnego researchu! Być może któraś z babć zaśpiewa przytoczony w kantyczce tekst? Mam w rodzinie takie przykłady! A może sami spróbujecie skomponować swoją wersję? Ze swojej praktyki polecam czytanie, dumanie – i spojrzenie na święta oczami nie z naszych czasów.

Weronika Szychowska

Pierwsza kantyczka została zaprojektowana i zrealizowana w ramach projektu licencjackiego, na kierunku Wzornictwo na Politechnice Łódzkiej w 2016 roku. Projekt i realizacja: Weronika Szychowska